ՎՐԱՍՏԱՆԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴԸ

15.11.2007

ՎՐԱՍՏԱՆԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴԸ

Կարեն Վերանյան

Պետության ազգային անվտանգության կարևորագույն որոշումներն ընդունվում են տվյալ երկրի (ազգային) անվտանգության խորհուրդների (ԱԽ) կողմից, որոնց գործունեությունը սահմանվում է այդ պետության սահմանադրությամբ և համապատասխան օրենքներով։ Համաշխարհային պրակտիկայում ԱԽ օրենսդրությունում թեև ենթադրում են ընդհանրական նպատակներ, սակայն դրանց իրավական ձևակերպումները բավական բազմազան են և ուրույն։ ԱԽ հիմնադրույթների ուսումնասիրությունը թույլ է տալիս ընդլայնել քաղաքական պատկերացումները երկրի որոշումների ընդունման մեխանիզմի, ԱԽ անդամների միջև փոխազդեցության խնդիրների մասին։ Հոդվածում մանրակրկիտ ուսումնասիրվում են Վրաստանի Ազգային անվտանգության խորհրդի (ԱԱԽ) իրավական, իրավաքաղաքական հիմնական ասպեկտներն ու առանձնահատկությունները, բերվում են համեմատական վերլուծություններ այլ երկրների օրինակով։

Վրաստանի ԱԱԽ օրենսդրության առանձնահատկությունները

Վրաստանի ԱԱԽ իրավական հիմքերը դրվել են 1995-1996թթ.։ ԱԱԽ օրենսդրական դաշտն ապահովում են երկրի 1995թ. ընդունված գլխավոր օրենքը՝ Սահմանադրությունը, «Ազգային անվտանգության խորհրդի մասին» երկու օրենքները։ Վրաստանի ԱԱԽ առաջին օրենքն ընդունվել է Սահմանադրության ընդունումից մեկ տարի անց՝ 1996թ.։ Ինչ վերաբերում է ԱԱԽ երկրորդ օրենքին, ապա այն կիրառություն է ստացել միայն վերջերս՝ «վարդերի հեղափոխությունից» հետո և գործում է մինչև օրս։ Նշենք, որ ԱԱԽ նախորդ օրենքը, ի տարբերություն նորի, առանձնանում էր որոշ հիմնադրույթներում նկատելի «լիբերալության» կամ «խաղաղասիրական» տարրերով։ Մասնավորապես՝ օրենսդրության համաձայն, երկրի ԱԱԽ նիստերին կարող էին մասնակցել Աջարիայի ինքնավարության, ինչպես նաև Աբխազիայի առաջնորդները, որոնք բացակայում են գործող օրենքում։ Ներկայիս օրենքում նման կարգավիճակ ընձեռված է միայն Վրաստանի խորհրդարանի նախագահին։ Մյուս կողմից՝ նախորդի համեմատ, գործող օրենքի հիմնադրույթների զգալի մասն առանձնանում է խստությամբ, սահմանափակիչ և ռազմականացված շեշտադրումներով։

Նախորդի համեմատ գործող օրենքը միջազգային իրավունքի տեսանկյունից առավել կատարելագործված ու միջազգային չափանիշներին համարժեք փաստաթուղթ է։ Գործող օրենքի առավելություններից մեկն էլ այն է, որ դրա նախագծման ու մշակման գործընթացին մասնակցել են ոլորտում հայտնի, հիմնականում արևմտյան փորձագիտական կազմակերպություններն ու մասնագետները։ Նշենք առաջին հերթին Միջազգային անվտանգության խորհրդատվական խորհրդի (ՄԱԽԽ/ISAB-International security advisory board) գործունեությունն ու ավանդը Վրաստանի ԱԱԽ և ընդհանրապես երկրում գործող ազգային անվտանգության ինստիտուտների արդիականացման ու վերափոխման գործում¹։

ՄԱԽԽ-ը Վրաստանում գործունեությունն սկսել է 1998թ. հարավկովկասյան հանրապետության իշխանությունների հրավերով՝ Վրաստանի նախագահին և ԱԱԽ-ին անկախ ռազմավարական խորհրդատվություն տրամադրելու նպատակով։ 1999թ. ՄԱԽԽ-ը պատրաստեց իր զեկույցը՝ նվիրված Վրաստանում ազգային անվտանգության սեկտորներում ու ինստիտուտներում բարեփոխումների անցկացման գործընթացին, որի արդյունքում ՄԱԽԽ փորձագիտական խումբը պատրաստում էր տարեկան զարգացման հաշվետվություններ և տրամադրում դրանք երկրի Ազգային անվտանգության խորհրդի քարտուղարին (վերջին՝ ամփոփիչ տարեկան հաշվետվությունը՝ 2006թ.)։

Ստորև փորձ է արվում վերհանել Վրաստանի ԱԱԽ օրենսդրական հիմքերի ընդհանուր նկարագիրն ու հիմնական առանձնահատկությունները՝ տալով այլ երկրների անվտանգության խորհուրդների իրավական հիմքերի համեմատական վերլուծությունը։

Դասակարգում՝ ըստ կատեգորիաների - Համաշխարհային պրակտիկայում ԱԽ-ները՝ իրենց համապատասխան իրավական բազայով, ազգային անվտանգություն և դրա ապահովում ասելով ենթադրում են երկու՝ ռազմական կամ ռազմականացված և քաղաքացիական ուղղվածություն։ Այլ կերպ ասած՝ պետության անվտանգության ու պաշտպանության, դրանց ապահովման հիմնախնդիրներին տվյալ պետության ԱԽ օրենսդրական ակտերում հռչակված նպատակներն ու գործառույթները հիմնվում են այդ երկրի ռազմական, պաշտպանական պոտենցիալի՞, թե՞ քաղաքացու իրավունքների ու ազատության ապահովման, հասարակության բարեկեցության ապահովման՝ որպես պետության անվտանգության կարևորագույն երաշխիքների սկզբունքների վրա։ Թեև վերը նշված երկու մոտեցումները և դրանց իրացման մեխանիզմները տեսականորեն փոխկապակցված են և փոխլրացնում են մեկը մյուսին, այնուամենայնիվ, գործնականում դրանց իրացման ընթացակարգը տալիս է ոչ համարժեք, հաճախ էլ՝ հակադիր վեկտորներ, էապես տարբերակվում են նաև ազգային անվտանգության և դրա ապահովման համապատասխան չափորոշիչների ու ռիսկերի գնահատման մեթոդաբանությունները։

Այսպես, Վրաստանի «Ազգային անվտանգության խորհրդի մասին» գործող օրգանական օրենքը, ելնելով վերջինիս հիմնադրույթների ձևակերպումից, դասվում է ռազմականացված խորհրդի կատեգորիային։ Օրենքի առաջին՝ «Ազգային անվտանգության խորհուրդը» հոդվածի 1-ին կետում սահմանված է. «Վրաստանի Սահմանադրության 99-րդ հոդվածի համաձայն, Ազգային անվտանգության խորհուրդը, որը ղեկավարում է Վրաստանի նախագահը, ստեղծվում է ռազմական շինարարության և ազգային պաշտպանության կազմակերպման նպատակներով»։ Սույն օրենքի երկրորդ՝ «Ազգային անվտանգության խորհրդի իրավասությունները» հոդվածում առաջին պլան է մղվում պաշտպանական, ռազմական ասպեկտը։ Առանձնացնենք սույն հոդվածում ներկայացված մի քանի հիմնական կետեր (մնացած կետերի մեծ մասում այս կամ այն չափով ազգային անվտանգության ապահովման տակ նույնպես դրվում է ռազմական, պաշտպանական ասպեկտը).

ուսումնասիրում է ներքին ու արտաքին քաղաքականության այն հիմնական հարցերը, որոնք ուղղակի կապված են ազգային պաշտպանության ու անվտանգության ապահովման հետ.
ուսումնասիրում է ծրագրեր՝ զինված ուժերի շինարարության և հզորացման, դրանց իրականացումն ապահովելու նպատակով.
հետազոտում և վերլուծում է միջազգային հակամարտությունների գոտիներում առկա իրավիճակն ու հեռանկարները.
մշակում է նախագծեր հավաքական անվտանգության համակարգերի հետ Վրաստանի համագործակցության վերաբերյալ.
մշակում է օրենքների և այլ նորմատիվային ակտերի նախագծեր՝ պաշտպանական և անվտանգության հարցերի վերաբերյալ.
ուսումնասիրում է զինված ուժերի մարտունակությանն ու մոբիլիզացիոն պատրաստությանը վերաբերող հարցեր.
կոորդինացնում է ռազմական գիտահետազոտական ուսումնասիրություններ.
ամփոփում է ռազմական արդյունաբերության գործունեության ու զարգացման հեռանկարները.
քննարկում է զինծառայողների պատրաստման, բաշխման, հավաքագրման և մոբիլիզացիային վերաբերող հարցեր.
ուսումնասիրում է արտակարգ իրադրություն հայտարարված շրջանում Վրաստանի նախագահի ներկայացուցչի նշանակմանն առնչվող հարցեր։

Վրաստանի ԱԱԽ օրենքը, ըստ էության, այս առումով չի տարբերվում 1947թ. ստեղծված ԱՄՆ Ազգային անվտանգության խորհրդի օրենքից։ ԱՄՆ համապատասխան օրենքում ազգային անվտանգության ու դրա ապահովման հասկացությունների տակ հասկացվում է ուժային, հետախուզական, ներքին անվտանգության և կառավարական այլ ծառայությունների ու բաժանմունքների համագործակցությունը՝ առավելագույնս ինտեգրելու ներքին, արտաքին ու ռազմական քաղաքականությունը՝ ազգային անվտանգության համատեքստում։ Վրաստանի կամ ԱՄՆ-ի համեմատ, ռազմական ասպեկտներն առավել ընդգծված են հատկապես Բելառուսի ԱԽ հայեցակարգային սահմանումներում՝ նախ այն պարզ պատճառով, որ Անվտանգության խորհրդի օրենսդրական հիմքերն ամրագրված են երկրի «Ռազմական հայեցակարգ» փաստաթղթում²։ Գրեթե նույն օրենսդրական սկզբունքով է գործում նաև Թուրքիայի Ազգային անվտանգության խորհուրդը, որի անդամների շարքում նույնպես զգալի է զինվորականների քանակը³։

Ի տարբերություն Վրաստանի կամ Միացյալ Նահանգների, այլ սկզբունքի վրա է հիմնված, մասնավորապես, ՌԴ Անվտանգության խորհրդի օրենսդրությունում անվտանգության հասկացությունը, նրա գործառույթների տակ դրված մարդու, քաղաքացու անվտանգությունը։ Մասնավորապես, 2004թ. հունիսի 7-ին ՌԴ նախագահի կողմից ստորագրված «Ռուսաստանի Դաշնության Անվտանգության խորհրդի մասին» հրամանագրի երրորդ գլխում Անվտանգության խորհրդի հիմնական խնդիրները հանդիսանում են.

մարդու և քաղաքացու իրավունքների ու ազատության պաշտպանության, ՌԴ սուվերենության, անկախության և պետական ամբողջականության պահպանման, պետական իշխանության մարմինների փոխգործունեության կազմակերպման, պետության ներքին ու արտաքին քաղաքականության հիմնական ուղղությունների սահմանման ուղղությամբ ՌԴ նախագահի կողմից՝ վերջինիս սահմանադրական լիազորությունների իրականացման համար պայմանների ապահովումը.
անհատի, հասարակության և պետության կենսական նշանակության շահերի՝ որպես ազգային անվտանգության ապահովման հիմնական օբյեկտների սահմանումը, այդ օբյեկտների անվտանգության ներքին ու արտաքին սպառնալիքների բացահայտումը.
անհատի, հասարակության և պետության անվտանգության ներքին ու արտաքին սպառնալիքների չեզոքացման ուղղությամբ որոշումների պատրաստումը.
արտակարգ իրավիճակների կանխման ուղղությամբ օպերատիվ որոշումների պատրաստումը և արտակարգ իրավիճակների հետևանքների վերացման կազմակերպումը, որոնք կարող են հանգեցնել սոցիալ-քաղաքական, տնտեսական, ռազմական, բնապահպանական և այլ էական հետևանքների։

ՌԴ ԱԽ օրենսդրական հիմքերը չեն տարբերվում նաև Ադրբեջանի «Անվտանգության խորհրդի մասին» օրենքից (ստեղծվել է 1997թ. ապրիլի 10-ին երկրի նախագահի հրամանագրով)։ Օրենքում հստակորեն սահմանվում է, որ «Անվտանգության խորհուրդը ապահովում է պայմաններ Ադրբեջանի նախագահի կողմից վերջինիս սահմանադրական լիազորությունները՝ քաղաքացու իրավունքների ու ազատության պաշտպանության, Ադրբեջանի Հանրապետության անկախության ու տարածքային ամբողջականության պահպանման ուղղությամբ իրականացնելու համար»։

Վրաստանի ԱԱԽ կարգավիճակը – Անվտանգության խորհուրդների, տվյալ պարագայում՝ Վրաստանի ԱԱԽ իրավական հիմնադրույթների կարևորագույն առանձնահատկու-թյուններից է խորհրդի ինստիտուցիոնալ կարգավիճակի, երկրի կարևորագույն որոշումների ընդունման համակարգում նրա դերի հարցը։ Որպես կանոն, ԱԽ-ներն ունենում են խորհրդատվական ինստիտուտի կարգավիճակ, որի շարքին դասվում է Միացյալ Նահանգների, Թուրքիայի, Իսրայելի, Լատվիայի, Բելառուսի, Մոլդովայի, Ղազախստանի, Ադրբեջանի, ինչպես նաև Վրաստանի ԱԱԽ-ն⁴։

Այսպես, Վրաստանի «Ազգային անվտանգության խորհրդի մասին» օրգանական օրենքի 1-ին հոդվածի երկրորդ կետի համաձայն՝ «Վրաստանի Ազգային անվտանգության խորհուրդն իրենից ներկայացնում է Վրաստանի նախագահի հովանու ներքո խորհրդատվական մարմին»։ Ի սկզբանե հստակեցնենք, որ անվտանգության խորհրդի «խորհրդատվական կարգավիճակ» սահմանումը, պայմանավորված տարբեր երկրների, տվյալ դեպքում՝ Վրաստանի ներքին քաղաքական, ներիշխանական ապարատից, կարող է մեծացնել քաղաքական ասպեկտը և ռիսկային գործոնը խորհրդի որոշումների ընդունման համակարգում։ Խնդիրն այն է, որ ԱԽ կարգավիճակի հարցն ինքնին ենթադրում է պետական պատասխանատվության որոշակի մեխանիզմ։ ԱԱԽ խորհրդատվական կարգավիճակը թեև ընդունված որոշումների համար պատասխանատվությունից չի ազատում որոշումը կայացրած պաշտոնյաներին, սակայն կարող է որոշակի անհամաչափություն (կամ անհամաձայնություն) բերել ԱԽ՝ որպես ինստիտուտի և երկրի կարևորագույն որոշումների համար պատասխանատու պաշտոնյաների միջև ձևավորված երկխոսությունում (ինստիտուտ-պաշտոնյա), ինչը, հետևաբար, կարող է բացասաբար ազդել որոշումների կայացման գործընթացի և արդյունքների վրա։ Մյուս կողմից՝ իհարկե, վերոնշյալ անհամաչափության գործոնը կախված է նաև տվյալ պետության որոշումների ընդունման համակարգի արդյունավետությունից։ ԱՄՆ-ի կամ Թուրքիայի պարագայում, որոնք ազգային անվտանգության ինստիտուտների կայացման հարցում ունեն պատմական մեծ անցյալ և փորձառություն, ռիսկային էֆեկտը բավական ցածր է նորանկախ այնպիսի պետությունների համեմատ, ինչպիսին Վրաստանն է⁵։

Փորք-ինչ այլ հարթությունում է գտնվում Ուկրաինայի Անվտանգության խորհրդի (Ազգային անվտանգության ու պաշտպանության խորհուրդ) իրավական կարգավիճակը, որին երկրի Սահմանադրության և 1996թ. ընդունված «Ուկրաինայի ազգային անվտանգության ու պաշտպանության խորհրդի մասին» օրենքի համաձայն, տրվում են համեմատաբար սահմանափակ լիազորություններ։ Ուկրաինայի Սահմանադրության 5-րդ՝ «Ուկրաինայի նախագահը» գլխի 107-րդ հոդվածի համաձայն, «Ուկրաինայի Ազգային անվտանգության ու պաշտպանության խորհուրդը հանդիսանում է Ուկրաինայի նախագահին կից ազգային անվտանգության ու պաշտպանության հարցերով կոորդինացնող մարմին»⁶։

Ի տարբերություն նշված երկրների, հակադիր դաշտում է տեղավորվում մասնավորապես ՌԴ ԱԽ իրավական կարգավիճակը, որին տրվում է բարձրագույն օրենսդրական կարգավիճակ՝ սահմանադրական մարմին՝ համապատասխանաբար ենթադրելով ինստիտուտի և նրա անդամների պատասխանատվության մեծացում։

ԱԱԽ կազմը - Վրաստանի և ընդհանրապես ԱԽ-ների օրենսդրության առանցքային կետերից մեկն էլ առնչվում է խորհրդի անդամների կազմին։ ԱԽ կազմին վերաբերող իրավական հիմնադրույթների վերլուծությունը թույլ է տալիս պարզաբանել նախ երկրի անվտանգության գծով որոշումների կայացման պատասխանատուներին, ԱԽ անդամների իրավական կարգավիճակին, երկրի իշխանական-քաղաքական դաշտում նրանց ազդեցությանն առնչվող հարցեր։ Այսպես, Վրաստանի ԱԱԽ օրգանական օրենքի երրորդ՝ «Ազգային անվտանգության խորհրդի կազմը» հոդվածի 1-ին և 2-րդ կետերում սահմանված է. «Ազգային անվտանգության խորհրդի նիստերը ղեկավարում է Վրաստանի նախագահը։ Ազգային անվտանգության խորհրդի մշտական անդամներն են՝ Վրաստանի վարչապետը, ԱԳՆ նախարարը, ՊՆ նախարարը, ՆԳՆ նախարարը, ֆինանսների նախարարը և նախագահի՝ Ազգային անվտանգության գծով խորհրդականը՝ Ազգային անվտանգության խորհրդի քարտուղարը»։ Սույն հոդվածի երրորդ կետի համաձայն՝ «Վրաստանի խորհրդարանի նախագահը ուղղակի մասնակցություն ունի Ազգային անվտանգության խորհրդի նիստերին»։ Երկրի խորհրդարանի նախագահը, փաստորեն, չունի ԱԱԽ մշտական անդամի կարգավիճակ, այլ ներկայանում է որպես խորհրդի անդամ (գրեթե նույն կարգավիճակն ունի նաև Ուկրաինայի խորհրդարանի նախագահը)։ Ի դեպ, երկրի օրենսդրությունում գոյություն չունի «մշտական անդամների» և «ուղղակի մասնակիցների» կարգավիճակների տարբերակման որևէ հստակություն։ Ի տարբերություն Վրաստանի, Ադրբեջանի ԱԽ օրենքում, որտեղ չկա մշտական և ոչ մշտական անդամների կարգավիճակի սահմանում, խորհրդարանի (Միլլի մեջլիս) ղեկավարը Ադրբեջանի նախագահից հետո առաջնորդում է խորհրդի անդամների ցուցակը (վերջինիս հաջորդում են երկրի վարչապետը և նախագահի աշխատակազմի ղեկավարը)։

ԱԱԽ կազմին վերաբերող հարցերից մեկն էլ վերաբերում է խորհրդի անդամների նշանակման ու հեռացման կանոնակարգին։ Վրաստանի Սահմանադրության 4-րդ՝ «Վրաստանի նախագահը» գլխի 73-րդ հոդվածի 4-րդ կետի համաձայն, «Վրաստանի նախագահն է նշանակում Ազգային անվտանգության խորհրդի անդամներին, նախագահում նրա նիստերը»։ Ինչ վերաբերում է Ազգային անվտանգության խորհրդի մասին» օրգանական օրենքին, ապա այստեղ ձևակերպված չէ որևէ սահմանում այդ վերաբերյալ, բացի խորհրդի քարտուղարից, որին ազատում ու նշանակում է երկրի նախագահը։ Ի դեպ, թեև ԱԱԽ քարտուղարն ունի մշտական անդամի կարգավիճակ և միաժամանակ ստանձնում է երկրի նախագահի՝ անվտանգության գծով խորհրդականի պաշտոնը, սակայն նրա իրավասությունները զգալիորեն կենտրոնացած են խորհրդի կազմակերպչական-կոորդինացիոն գործառույթների շրջանակներում, և թերևս չունի լուրջ ազդեցություն խորհրդի որոշումների վրա⁷։

Վրաստանի ԱԱԽ ներկայիս կազմը. քաղաքական ասպեկտ

«Վարդերի հեղափոխությունից» հետո Վրաստանի ԱԱԽ կազմը, ինստիտուտի որոշումների կայացման համակարգը ժամանակ առ ժամանակ ենթարկվել են փոփոխությունների, որոնք հիմնականում պայմանավորված էին կառավարական հաճախակի դարձած վերադասավորումներով ու ներիշխանական/քաղաքական զարգացումներով։ Անհամեմատ է տարբերությունը նոյեմբերյան իշխանափոխության առաջին տարիներին ձևավորված և գործող ԱԱԽ-ների միջև՝ կապված որոշումների կայացման մեխանիզմում խորհրդի պատասխանատուների ազդեցության բաշխվածության, միջանձնային հարաբերությունների հարցերի հետ։ Իշխանափոխությունից հետո երկրի վերնախավում գոյացած իշխանական երկու ճամբարների միջև հավասարակշռությունը՝ ի դեմս Սահակաշվիլու և Ժվանիա-Բուրջանաձե զույգի, արտացոլվում էր նաև Անվտանգության խորհրդում։ Իրադրությունը կտրուկ փոխակերպվեց հատկապես Ժվանիայի մահվանից հետո, երբ վերնախավում սկսեց հիմնականում իշխել նախագահական թևը, դրան հակառակ թուլացավ Բուրջանաձեի իշխանությունը։ Արդյունքում՝ ԱԱԽ որոշումների կայացման համակարգում զգալի էր Սահակաշվիլու թիմի ազդեցությունը՝ ի դեմս ՊՆ նախկին ղեկավար Ի.Օկրուաշվիլու, ՆԳ նախարար Վ.Մերաբիշվիլու, արտգործնախարար Գ.Բեժուաշվիլու, ՊՆ նախկին նախարար Գ.Բարամիձեի։

Պաշտպանության նախարարի պաշտոնից Օկրուաշվիլու ազատումից հետո, որը Սահակաշվիլու պոտենցիալ մրցակիցն էր այդ թվում և ԱԱԽ-ում, էլ ավելի ընդլայնվեցին նախագահական թևի քաղաքական մենիշխան լիազորություններն այդ ինստիտուտում։ Երկրի ԱԱԽ ներկայիս կազմում կառավարության ղեկավար Զ.Նողաիդելին իշխանությունում չունի լուրջ քաղաքական ազդեցություն ու հեղինակություն, ՆԳՆ և ԱԳՆ ղեկավարները՝ Վ.Մերաբիշվիլին ու Գ.Բեժուաշվիլին չունեն իշխանական խնդիրներ նախագահի հետ, իսկ ՊՆ ղեկավարի պաշտոնում նորանշանակ, երիտասարդ (29 տարեկան է) Դավիթ Կեզերաշվիլին ավելի շուտ «տեխնիկական» նախարար է։ Ֆինանսների նախարարության նորանշանակ ղեկավար, նույնպես երիտասարդ (ծնված 1975թ.) Նիկա Գիլաուրին, որը 2004-2007թթ. երկրի Էներգետիկայի նախարարն էր, քաղաքական դաշտում համեմատաբար չեզոք կերպար է։ Օրենսդրության համաձայն՝ ԱԱԽ-ում երկրի խորհրդարանի նախագահը՝ հանձին Բուրջանաձեի, չունի մշտական անդամի կարգավիճակ, իսկ քաղաքական առումով բավական թույլ են նրա դիրքերը այդ թվում և խորհրդի ներսում⁸։

Ինչ վերաբերում է ԱԱԽ քարտուղարին, ապա վերջին երկու տարիներին այդ պաշտոնը զբաղեցնում է Կոնստանտին Քեմուլարիան։ Վերջինս մասնագիտությամբ իրավագետ է, բուհական կրթության մի մասը ստացել է Մոսկվայում, «վարդերի հեղափոխությունից» հետո՝ 2004թ. նշանակվել է ՌԴ-ում Վրաստանի դեսպան, իսկ մինչև ԱԱԽ քարտուղարի պաշտոնը ստանձնելը՝ երկրի փոխվարչապետն էր (ռուս-վրացական հարաբերությունների գծով)։ 63-ամյա Կ.Քեմուլարիան, որը չի դասվում «վարդերի հեղափոխության» առաջատարների կամ ուղղակի մասնակիցների շարքին, ըստ ամենայնի նշանակվել է ԱԱԽ քարտուղարի պաշտոնում ռուս-վրացական հարաբերությունների կոորդինացման նպատակով (հաշվի առնելով ոլորտում նրա դիվանագիտական փորձառությունն ու անձնական կապերը) և, թերևս, չունի քաղաքական ազդեցության լուրջ լծակներ խորհրդի որոշումների կայացման համակարգում։

Անդրադառնալով Վրաստանի ԱԱԽ անդամների իրավաքաղաքական փոխդասավորվածության հարցերին՝ առանձնացնենք ևս մեկ կարևոր կետ, որը չի հանդիպում սույն հոդվածում նշված գրեթե բոլոր երկրների ԱԽ իրավական դաշտում⁹։ Վրաստանի ԱԱԽ գործող օրենքի համաձայն՝ «Վրաստանի ԱԱԽ նիստերին մասնակցելու նպատակով, Վրաստանի նախագահի որոշմամբ, կարող են հրավիրվել այլ անձինք ևս» (Երրորդ հոդված, 4-րդ կետ)։ Ընդ որում՝ օրենքում որևէ հստակ ձևակերպում չկա Վրաստանի ԱԱԽ նիստին հրավիրված տվյալ պաշտոնյայի քաղաքացիության վերաբերյալ։ Խորհրդանշական է, որ «վարդերի հեղափոխությունից» հետո երկրի ԱԱԽ նիստերին, որտեղ սեղանին են դրվել առավել մեծ կարևորություն ունեցող հարցեր, Սահակաշվիլու հրավերով մասնակցություն են ունեցել հիմնականում ԱՄՆ համապատասխան ներկայացուցիչները (օրինակ, 2004թ. մայիսին աջարական ճգնաժամի ժամանակ գումարված Վրաստանի ԱԱԽ նիստին մասնակցում էր նաև երկրում ԱՄՆ դեսպանը)։

Եզրակացություն

Վրաստանի Ազգային անվտանգության խորհրդի ներկայիս կազմը, խորհրդի ներսում որոշումների կայացման հարցում նախագահական թևի մենիշխանությունը թույլ են տալիս ենթադրել, որ տեղի կունենան.

հապճեպ կամ ոչ այնքան շրջահայաց որոշումների կայացում,
երկրի ներքին ու արտաքին քաղաքական կուրսում ոչ շրջահայաց քայլերի ձեռնարկման հավանականության մեծացում,
արտաքին ու ներքին (ռուս-վրացական սպեկտր, հակամարտություններ) կուրսի խստացում,
հակամարտության օջախներում ռազմական բախումների հավանականության մեծացում։

¹Միջազգային անվտանգության խորհրդատվական խորհրդի կենտրոնատեղին Մեծ Բրիտանիայում է։ Այն ձևավորվել է 1996թ. մերձբալթյան երկրների ԱԳՆ և ՊՆ ղեկավարների խնդրանքով՝ նախկին խորհրդային համակարգից եվրաատլանտյանին անցնելու գործընթացին աջակցելու նպատակով։

²Ռազմական հայեցակարգի երկրորդ՝ «Ռազմական անվտանգության ռազմական-ռազմավարական հիմքերը» գլխում նշվում է, որ «Անվտանգության խորհուրդը Բելառուսի Հանրապետության ռազմական անվտանգության շահերի ապահովման համատեքստում սահմանում է ռազմական քաղաքականության հիմնական ուղղությունները, ռազմական շինարարության ու զինված ուժերի զարգացման սկզբունքները, կազմակերպում պետական կառավարման հանրապետական ու ռազմական կառույցների միջև փոխհամագործակցությունը»։

³Թուրքիայի «Ազգային անվտանգության խորհրդի մասին» գործող օրենքում սահմանվում է, որ «ԱԱԽ-ն, որը ղեկավարում է երկրի նախագահը, բաղկացած է վարչապետից, սպայակույտի պետից, Պաշտպանության, ՆԳ ու ԱԳ նախարարներից, Ցամաքային, ռազմածովային, օդուժի հրամանատարներից, Ժանդարմերիայի գլխավոր հրամանատարից»։

⁴Հետաքրքրական է, որ Իսրայելի Ազգային անվտանգության խորհուրդը ստեղծվել է միայն վերջերս՝ 1999թ. մարտին կառավարության 4889 որոշման հիման վրա։ Իսրայելի ԱԱԽ-ը գործում է երկրի վարչապետի գրասենյակին կից։ Այդ օրենքի համաձայն, «ԱԱԽ նպատակը Իսրայելի վարչապետին ու կառավարությանը՝ որպես ազգային անվտանգության հարցերով կենտրոնական խորհրդատվական մարմին սպասարկումն է»։ Իսրայելի ԱԱԽ-ը գերազանցապես կենտրոնացած է պաղեստինյան հիմնահարցի, ահաբեկչության դեմ պայքարի ոլորտներում։

⁵Ի դեպ, Թուրքիայի ԱԱԽ-ը ձևավորվել է դեռևս նախորդ դարի 30-ականներին, ավելի վաղ, քան ԱՄՆ համապատասխան ինստիտուտը (1949թ.)։ Մասնավորապես 1933թ. ապրիլի 24-ին 14443 որոշմամբ հիմնադրվեց, այսպես կոչված, Թուրքիայի «Գերագույն պաշտպանական ասամբլեան»՝ Թուրքիայի սպայակույտի պետի (Chief of the General staff) նախաձեռնությամբ։ Միայն 1962թ. այն վերանվանվեց «Ազգային անվտանգության խորհուրդ»։

⁶Կոորդինացիոն կարգավիճակ է տրվում նաև Բելառուսի Անվտանգության խորհրդին՝ այդ երկրի համապատասխան օրենսդրության համաձայն։

⁷Ի տարբերություն Վրաստանի, մասնավորապես ՌԴ Անվտանգության խորհրդի քարտուղարը ոչ միայն ունի խորհրդի մշտական անդամի կարգավիճակ, այլև նրա ձայնը որոշիչ նշանակություն ունի ինստիտուտի որոշումների ընդունման գործում։ Ավելին, սույն օրենքի 5-րդ կետի համաձայն, «Անվտանգության խորհրդի մշտական և ոչ մշտական անդամները նշանակվում ու հեռացվում են ՌԴ նախագահի կողմից՝ Անվտանգության խորհրդի քարտուղարի ներկայացման հիման վրա»։

⁸Բուրջանաձեն լուրջ խնդիրներ ունի նաև խորհրդարանական մեծամասնության հետ, որը ներկայացնում է իշխանական «Ազգային շարժում» կուսակցությունը։

⁹Բացառություն է կազմում Թուրքիայի Ազգային անվտանգության խորհուրդը, որի օրենքում սահմանվում է, որ «խորհրդի նիստերին իրենց տեսակետները հայտնելու նպատակով կարող են հրավիրվել այլ նախարարներ և անձինք»։

դեպի ետ

Հեղինակի այլ նյութեր