• am
  • ru
  • en
Версия для печати
22.09.2009

ԵՄ ԴԵՐԸ ՀԱՐԱՎԿՈՎԿԱՍՅԱՆ ՀԱԿԱՄԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԿԱՐԳԱՎՈՐՄԱՆ ԳՈՐԾՈՒՄ. ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ԱՐԺԵՔՆԵՐԸ ԵՎ ԱՇԽԱՐՀԱՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ «ԱՐԵՎԵԼՅԱՆ ԳՈՐԾԸՆԿԵՐՈՒԹՅԱՆ» ՇԵՄԻՆ

Руский

   

Սերգեյ Մինասյան

Minasyan Sergey (original)Հարավային Կովկասը եզակի տարածաշրջան է այն իմաստով, որ այստեղ եվրոպական նոր քաղաքականության արժեքային մոտեցումները և հումանիտար իդեալներն ամենաինքնատիպ ձևով միահյուսվում են ինչպես աշխարհաքաղաքականության և աշխարհատնտեսության պրագմատիկ նկատառումներին, այնպես էլ Ռուսաստանի և իսլամական աշխարհի հետ Եվրոպայի փոխհարաբերությունների կարծրատիպերին։ Սա հատկապես դրսևորվում է նաև նրանում, որ հարավկովկասյան տարածաշրջանային էթնոքաղաքական հակամարտությունների կարգավորման գործում Եվրամիության դերն աճում է։

ԵՄ Պրահայի գագաթաժողովը և 2009թ. մայիսին «Արևելյան գործընկերության» նոր ծրագրի վերջնական ընդունումը եվրոպական քաղաքականության նոր փուլ նշանավորեցին հետխորհրդային տարածքում, այդ թվում և Հարավային Կովկասում։ Բնականաբար, ենթադրվում է, որ Եվրամիության «արևելյան» քաղաքականության նոր ձևաչափը և նոր հնարավորությունները կանդրադառնան նաև տարածաշրջանային էթնոքաղաքական հակամարտությունների կարգավորման և վերահսկման վրա։

Սպասման վիճակից անցում ներգրավվածության

Հիշեցնենք, որ ԵՄ-ը՝ որպես հարավկովկասյան հակամարտությունների միջնորդ և տարածաշրջանային քաղաքականությունում ներգրավված դերակատար, հանդես է գալիս մի փոքր ավելի վաղ ժամանակներից, դեռ 1990-ականների կեսերից։ Հնարավոր է՝ առաջին լուրջ օրինակը Ֆրանսիայի մասնակցությունն էր Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորմանը որպես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ։ Հաշվի առնելով Փարիզի հատուկ դերը եվրոպական (և համաշխարհային) քաղաքականությունում՝ Ֆրանսիայի մասնակցությունը ԵԱՀԿ ՄԽ-ում հիմնականում ոչ միայն ընկալվում էր որպես «անձնապես» Ֆրանսիայի մասնակցություն, այլ նաև որպես մի երկրի, որը զգալի չափով ներկայացնում էր Եվրամիության դիրքորոշումը։

1990-ական թվականները, սակայն, առավել բնութագրական են նրանով, որ Բրյուսելի քաղաքականությունը Հարավային Կովկասում ավելի շատ սպասողական էր. Բրյուսելն ավելի շուտ հետևում էր հետխորհրդային տարածքի հատվածայնացմանը և փորձում որոշել սեփական աշխարհաքաղաքական նպատակները տարածաշրջանում և լուրջ խաղաղարար նախաձեռնությունների չէր դիմում։ ԵՄ ինստիտուցիոնալ ներգրավվածությունը հակամարտությունների կարգավորման և Հարավային Կովկասում տարածաշրջանային կայունության ապահովման խնդիրներում իրականություն դարձավ միայն մոտավորապես 2004թ. սկսած։ Հենց այդ ժամանակ էլ ներկայացվեց «Եվրոպական հարևանության քաղաքականությունը» (ENP)։ ԵՄ գործունեությունը հարավկովկասյան հակամարտությունների կարգավորման գործում ավելի որոշակի և տեսանելի ձևեր ընդունեց 2006-ից սկսած, երբ ընդունվեցին հարավկովկասյան երեք երկրների հետ ENP շրջանակներում անցկացվելիք միջոցառումների Գործողությունների պլանները (Actions Plans)1։

Միևնույն ժամանակ, ակնհայտ է, որ ԵՄ-ը հակամարտությունների կարգավորման և տարածաշրջանային կայունության հարցերում միշտ տարբերակել է իր քաղաքականությունը Հարավային Կովկասի միջազգայնորեն ճանաչված բոլոր երեք երկրներ հետ երկխոսությունում։ Վրաստանի պարագայում և Աբխազիայում ու Հարավային Օսիայում միջնորդության փորձեր անելիս, մինչև 2008թ. օգոստոսյան վրաց-ռուսական պատերազմը, դա, օրինակ, դրսևորվում էր նրանով, որ ԵՄ-ը հակամարտային տարածաշրջաններում փորձում էր դիմակայել ռուսական ազդեցությանը։ Հայաստանի առնչությամբ Եվրամիության խաղաղարար դերն ու օժանդակությունը չեն սահմանափակվում միայն Ղարաբաղյան հակամարտությամբ, այլ տարածվում են նաև հայ-թուրքական խնդիրների և Անկարայի ու Երևանի հարաբերությունների կարգավորման գործընթացի վրա։ Եվ, վերջապես, Ադրբեջանի պարագայում Բրյուսելի ներգրավվածությունը Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման գործընթացներում զգալիորեն առնչվում է ԵՄ-ի համար կասպյան էներգետիկ պաշարների նշանակալիության հետ։ Եվրոպացիները համառորեն ցանկանում են իրենց համար Ռուսաստանից անկախ այլընտրանքային էներգետիկ միջանցք ապահովել, և դա անդրադառնում է ոչ միայն Ղարաբաղյան կարգավորման հարցին նրանց մոտեցումների, այլ նաև Ադրբեջանում ժողովրդավարության և մարդու իրավունքների հետ կապված խնդիրներին առանձնահատուկ արձագանքելու վրա։

Բրյուսելը՝ Մոսկվայի և Թբիլիսիի միջև. 2003թ. «վարդերի հեղափոխության» հետևանքները

ԵՄ քաղաքականության ակտիվացման կարևոր փուլ հանդիսացավ 2003թ. Վրաստանի «վարդերի հեղափոխությունը»։ Դա առանձնապես կարևոր էր Մոսկվային Բրյուսելի տարածաշրջանային դիմակայության տեսակետից։ Ընդհանրապես, Բրյուսելի քաղաքականության մեջ Մոսկվայի հետ հակամարտությունը Հարավային Կովկասում խիստ էական գործոն է, որտեղ միահյուսվում են իռացիոնալ հակառուսական կարծրատիպերը և աշխարհաքաղաքական նշանակության ռացիոնալ նկատառումները (կապված ինչպես ազդեցության գոտիների, այնպես էլ Հարավային Կովկասով, Ռուսաստանը շրջանցելով, կասպյան ածխաջրածինների տեղափոխման ուղիների էներգետիկ դիվերսիֆիկացման որոնումների հետ)։ Իռացիոնալի և ռացիոնալի այս խառնուրդը ԵՄ հարավկովկասյան քաղաքականության մեջ, հատկապես 2003թ. «վարդերի հեղափոխությանը» հաջորդած առաջին տարիներին, հաճախ հակասության մեջ էր մտնում եվրոպական արժեհամակարգի և հակամարտությունների կարգավորման հումանիտար նկատառումների հետ։

Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի հակամարտությունների վերաբերյալ ԵՄ դիրքորոշումը մոտավորապես 2004-ից սկսեց առավել հստակ հակառուսական ուղղվածություն ձեռք բերել։ ԵՄ քաղաքականությունն արդեն որոշվում էր ոչ միայն և ոչ այնքան արժեքային (որտեղ, ըստ էության, Բրյուսելի համակրանքն ու մոտեցումները պետք է հավասարակշռվեին Վրաստանի տարածքային ամբողջականության պահպանման գերակայությունների միջև, բայց չհակասեին եվրոպական հումանիտար, տնտեսական և հասարակական դաշտում Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի բնակչության ներգրավմանը), որքան աշխարհաքաղաքական ասպեկտներով։ Ուստի, դա արտահայտվում էր հակառուսական Վրաստանին Բրյուսելի կողմից ցուցադրվող միակողմանի աջակցությամբ։ Միևնույն ժամանակ, մերթ ընդ մերթ Արևմուտքում ևս, թեկուզև փորձագիտական մակարդակով, սկսեցին ի հայտ գալ (և շարունակում են ի հայտ գալ) քննադատական հայտարարություններ Հարավային Կովկասի չճանաչված հանրապետությունների (հատկապես Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի) բնակչության նկատմամբ Բրյուսելի ոչ ռելևանտ մոտեցումների մասին2։ Փորձագետները եվրոպական նախագծերում «չճանաչված» Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի ավելի մեծ ներգրավվածության անհրաժեշտությունը փաստարկում էին նրանով, որ կանխվի դրանց ավելի մեծ ներգրավվածությունը Ռուսաստանի քաղաքական և տնտեսական տարածքում։ Ընդգծենք, որ դա, Հարավային Օսիայի համեմատ, ավելի շատ դրսևորվում էր Աբխազիայի պարագայում, քանի որ այնտեղ ավելի զարգացած էին քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտները, այն ավելի ինքնուրույն էր Մոսկվայից և աշխարհագրականորեն էլ նրա դիրքը ավելի շահեկան էր (թուրքական և սևծովյան գործոնների հաշվառմամբ)։ Ելնելով այն բանից, որ Ցխինվալի համար ռուսական վեկտորը գրեթե այլընտրանք չունի, եվրոպական հասարակական-քաղաքական դաշտ Հարավային Օսիայի ներգրավման հեռանկարները, անգամ մինչև 2008թ. օգոստոսյան պատերազմը, աննշան էին։

Ղարաբաղի պարագայում իրավիճակն արմատականորեն այլ է։ Արևմտյան քաղաքական էլիտայի ընկալումներում Լեռնային Ղարաբաղը երբեք կանգնած չի եղել Աբխազիայի, Հարավային Օսիայի կամ Մերձդնեստրի հետ մեկ շարքում, իսկ Ադրբեջանը երբեք չի դիտարկվել որպես այնպիսի անվերապահ արևմտամետ պետություն, ինչպիսին Վրաստանն է (և դրա համար էլ այն վայելում է Արևմուտքի ուղղակի աջակցությունը)։ Եվ բանն ամենևին միայն ԱՄՆ և եվրոպական երկրների հայ սփյուռքի դերը կամ հայկական արտաքին քաղաքականության կոմպլեմենտարիզմի հատուկ արդյունավետությունը չէ, որը փորձում է հավասարակշռված լինել Ռուսաստանի և Արևմուտքի փոխհարաբերություններում։ Ըստ ռուսաստանցի փորձագետ Սերգեյ Մարկեդոնովի՝ «Եթե Արևմուտքի համար Աբխազիան և Հարավային Օսիան Կրեմլի խամաճիկներն են, ապա ԼՂՀ-ի հետ կապված պատմությունն այլ է։ Ամենևին էլ ոչ բոլորի, բայց շատերի համար դա «ոչ մեծ, ազատատենչ հանրապետություն է, որը մարտահրավեր է նետել ԽՄԿԿ-ին և կոմունիստական բռնապետությանը»։ Ղարաբաղն ընկալվում է որպես հակակոմունիստական ընդվզման մաս։ Ի դեպ, Վրաստանի և Մերձբալթիկայի կողքին, թեև դա առաջին հայացքից տարօրինակ է թվում։ Իսկ Արևմուտքում (հատկապես ԱՄՆ-ում) սա լուրջ փաստարկ է»3։ Արևմուտքում դեռ շատերն են հիշում ԱՄՆ և Եվրոպայի պետությունների անվերապահ աջակցությունը Լեռնային Ղարաբաղի հայերին՝ 1988-1991թթ. ԽՍՀՄ և Խորհրդային Ադրբեջանի իշխանությունների դեմ մղվող պայքարում, և դա որոշակիորեն արտահայտվում է եվրոպական մոտեցումներում, ընդհուպ մինչև ներկա ժամանակը։

«Հնգօրյա պատերազմը». նոր իրողություններ և հնարավորություններ ԵՄ-ի համար

Հարավային Կովկասում ԵՄ քաղաքականության մեջ բավական կարևոր ճշգրտումներ մտցրեց 2008թ. օգոստոսյան «Հնգօրյա պատերազմը»։ Անցած տարվա օգոստոսյան ճգնաժամի ընթացքում և դրանից հետո Բրյուսելը փորձում էր գրավել իր տեղը տարածաշրջանային քաղաքականությունում և շարունակում է տարածաշրջանում իր ներկայությունը հաստատող նոր ձևաչափերի որոնումը։ Պատահական չէ, որ հրադադարը ռուս-վրացական հակամարտությունում ձեռք բերվեց հենց Ֆրանսիայի նախագահ Ն.Սարկոզիի կողմից, երկիր, որն այդ պահին նախագահում էր ԵՄ-ում։ Մեդվեդև-Սարկոզի Համաձայնագրի (օգոստոսի 12-ի և սեպտեմբերի 8-ի խմբագրմամբ) վեց կետերը դարձան այն փաստաթուղթը, որն ամրագրեց «Հնգօրյա պատերազմից» հետո տարածաշրջանում ձևավորված նոր աշխարհաքաղաքական իրականությունը, նոր ստատուս քվոն՝ միաժամանակ ցուցադրելով ԵՄ ավելի մեծ հնարավորությունները կայունացման և տարածաշրջանային հակամարտությունների վերահսկման գործում։ Փաստորեն, Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի սահմանների շուրջ արգելագոտիներում եվրոպական դիտորդների առկայությունը Եվրամիության առաջին լուրջ, ինքնուրույն նախաձեռնությունն էր իր սահմաններից դուրս խաղաղարար գործողությունների իրականացման գործում քաղաքական և մասամբ ռազմական պոտենցիալի ցուցադրման առումով, ընդ որում՝ առանց ՆԱՏՕ կառույցների կամ ԱՄՆ ուղղակի աջակցության։ Թեև, իհարկե, Հարավային Կովկասի շուրջ Եվրամիության դիրքորոշումների համաձայնեցումը Հյուսիսատլանտյան դաշինքի և Միացյալ Նահանգների հետ իրականացվում էր շատ խիստ ռեժիմով։

«Հնգօրյա պատերազմի» արդյունքները, ի թիվս այլոց, Արևմուտքում (թեկուզև փորձագիտական մակարդակով) լրջորեն վարկաբեկեցին «բացառման և մեկուսացման», այլ ոչ թե եվրոպական քաղաքական-հումանիտար դաշտում դե ֆակտո հարավկովկասյան պետությունների ներգրավման քաղաքականությունը։ Բայց, ինչպես հաճախ է պատահում, ստեղծված իրականության գիտակցումը և քաղաքական իրավիճակի գնահատականը շատ ավելի ուշ է տրվում, երբ ինչ-որ բան փոխելն այլևս խիստ դժվար է։ Մինչև 2008թ. օգոստոսը աբխազները (և նույնիսկ Հարավային Օսիայի հանրության որոշ շրջանակներ) ոչ միայն պատրաստ էին, այլև տարբեր ճանապարհներով փորձում էին ինտեգրվել տարբեր եվրոպական կառույցներում` թեկուզև քաղաքացիական հասարակության կառույցների մակարդակով։ Սակայն ԵՄ կառույցների կոշտ դիրքորոշումը (պաշտոնական Թբիլիսիի «թեթև ձեռքով») այն ժամանակ սահմանափակում էր այդ նախաձեռնությունները բացառապես հումանիտար նախագծերով։ «Հնգօրյա պատերազմից» և Մոսկվայի կողմից Աբխազիայի ու Հարավային Օսիայի անկախության ճանաչումից հետո այժմ արդեն ԵՄ-ը ինքն էր ցանկանում ընդլայնել շփումները աբխազների ու օսերի հետ, սակայն քաղաքական հանգամանքներն արմատապես փոխվել էին։ Այն պայմաններում, երբ Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի սահմանի պարագծով արդեն կանգնած են ռուս սահմանապահները, իսկ ԵՄ դիտորդներն անգամ ֆիզիկական հնարավորություն չունեն հայտնվելու այդ հանրապետությունների տարածքում, գրեթե անհնար կամ չափազանց դժվար է տեսանելի ապագայում այնտեղ որևէ լուրջ եվրոպական նախագիծ իրականացնել։

Բնականաբար, Ղարաբաղը հետխորհրդային տարածքի դե ֆակտո պետությունների արևմտյան՝ «մեկուսացման» քաղաքականությունում միշտ բացառություն է եղել։ Հիշենք թեկուզ ԱՄՆ-ի կողմից ամեն տարի հատկացվող ուղղակի ֆինանսական օգնությունը Լեռնային Ղարաբաղին և այն, որ եվրոպացիները մշտապես ընդունում են արևմտյան և ռուսական ազդեցության դիվերսիֆիկացումը Ղարաբաղյան հակամարտության գոտում, հատկապես այնտեղ երրորդ երկրների խաղաղարարների բացակայության պայմաններում։ Այնուամենայնիվ, Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի «բացասական» օրինակը, Հարավային Կովկասի դե ֆակտո պետությունների մեկուսացման և այդ երկրներին եվրոպական քաղաքական-տնտեսական, հումանիտար դաշտում չներգրավելու իրականացվող քաղաքականության առումով, եվրոպական կառույցների համար լավ դաս կարող է հանդիսանալ:

Եվրամիությունը` որպես հակամարտային տարածաշրջաններում ստատուս քվոն պահպանելու նախաձեռնող

«Հնգօրյա պատերազմից» հետո Հարավային Կովկասում փոխված հանգամանքներն ու իրողությունները ամենաանմիջական ձևով անդրադարձան Բրյուսելի տարածաշրջանային քաղաքականության արդյունքների և ԵՄ իդեալիստական արժեքների ու քաղաքական մոտեցումների հարաբերակցության վրա: Եթե մինչ այդ Բրյուսելի աշխարհաքաղաքական հակումները և հակառուսական կողմնորոշումը հակամարտային տարածաշրջանների նկատմամբ ավելի շատ ձեռնտու էր նախկին «մետրոպոլիաներին» (այսինքն` Վրաստանին և մասամբ Ադրբեջանին), ապա այժմ իրավիճակը փոխվել է: Տարօրինակ ձևով այն կողմերը, որոնք մինչև այժմ ԵՄ-ի կողմից ենթարկվում էին «օստրակիզմի»` Հարավային Կովկասի չճանաչված (իսկ Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի դեպքում` արդեն «միակողմանի ճանաչված») հանրապետությունները այժմ առավելագույնս շահում են եվրոպական քաղաքականության առանձնահատկություններից: Դա կապված է այն բանի հետ, որ Բրյուսելի քաղաքականությունը ներկայումս նպաստում է ստեղծված ստատուս քվոյի պահպանմանը և տարածաշրջանային հակամարտությունների շուրջ իրավիճակի սառեցմանը` անկախ դրանց դասավորությունից:

Նախ` ցանկացած բյուրոկրատական կառույցի և կազմակերպության (իսկ ԵՄ-ը, անկասկած, նման կառույց է) բնորոշ են իներցիոնությունը և իր քաղաքականության, առավել ևս` արտաքին քաղաքականության իրականացման ծանրաշարժությունը: Երկրորդ` ԵՄ ղեկավարությունը և եվրոպական երկրների հանրությունը ապրիորի հստակ «արժեքային» գերակայություններ և սահմանափակումներ ունի Հարավային Կովկասի հակամարտությունների կարգավորման ձևաչափի վերաբերյալ, որոնք առաջին հերթին արտահայտվում են նրանով, որ թույլ չտրվեն ռազմական իրավիճակի սրացումը և մարտական գործողությունների վերականգնումը: Քանի որ նշված դեպքերից ոչ մեկում տեսանելի ապագայում անհնար է հասնել փոխզիջումային կարգավորման, միանշանակ նպաստավոր իրավիճակ է ստեղծվում Հարավային Կովկասում էթնոքաղաքական հակամարտությունների սառեցման համար, ինչը բխում է տարածաշրջանային քաղաքական այն դերակատարների շահերից, որոնց շահավետ է ստեղծված ստատուս քվոյի պահպանումը (այսինքն` դե ֆակտո պետություններին, ինչպես նաև Լեռնային Ղարաբաղին աջակցող Հայաստանին): Երրորդ` Հարավային Կովկասում ԵՄ քաղաքականության կարևոր գերակայություն են տարածաշրջանային համագործակցության աշխուժացումը, սահմանների բացումը և հաղորդակցությունների կարգավորումը, ինչը նույնպես կնպաստի ստատուս քվոյի պահպանմանը տարածաշրջանային հակամարտություններում: Լավ օրինակ կարող է ծառայել ԵՄ ընդգրկումը հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացում: Թեև դա ավելի շուտ մասնավոր դեպք է և չի կարող կիրառվել Հարավային Կովկասի մյուս երկու էթնոքաղաքական հակամարտություների առնչությամբ, այնուամենայնիվ, օրինակը բավական հատկանշական է: Ակնհայտ է, որ հայ-թուրքական մերձեցման հնարավորությունը նվազեցնում է ռազմական ռիսկերը Ղարաբաղյան հակամարտության գոտում և միաժամանակ հետագայում, պահպանվող ստատուս քվոյի վիճակում, Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ երկարատև խաղաղ բանակցային գործընթացի պայմաններ կստեղծի:

Բնականաբար, չպետք է մոռանալ նաև առավել գլոբալ մակարդակի գործոնները նույնպես, այն է` գործող և նախագծվող տարածաշրջանային էներգետիկ նախագծերը: Հարավային Կովկասով անցնող (և Ռուսաստանը շրջանցող) բոլոր նավթատարների և գազամուղների անվտանգ գործունեության համար մարտական գործողությունները չվերսկսելը և առնվազն ստատուս քվոյի պահպանումը (նկատի ունենալով այն, որ տեսանելի ապագայում խաղաղ կարգավորումն իրատեսական չէ) տարածաշրջանային հակամարտությունների գոտում ԵՄ-ի համար առաջնահերթ պայման են: Վերջին տարիներին դա լավ երևում է Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթատարի գործառնության օրինակով` Ղարաբաղյան հակամարտության պարագայում:

Կան նաև տարածաշրջանի անվտանգության և կայունության մեջ ԵՄ ներգրավման անուղղակի արդյունքներ, որոնք ուղղակիորեն չեն առնչվում Բրյուսելի միջնորդական դերի հետ, բայց այս կամ այն չափով ազդում են հարավկովկասյան հակամարտությունների շուրջ ստեղծվող իրավիճակի վրա: Օրինակ, Եվրամիության հումանիտար և տնտեսական նախագծերը, որոնք նպաստում են հարավկովկասյան պետություններում փախստականների վերականգնմանը, աղքատության մակարդակի և սոցիալական լարվածության նվազմանը, քաղաքացիական վերահսկողության ուժգնացմանը զինված ուժերի և ուժային կառույցների նկատմամբ, քաղաքական ինստիտուտների կերտմանը և հետագա ժողովրդավարացմանը: Այս ամենն անվիճելիորեն ազդում է լարվածության թուլացմանը հակամարտային գոտիներում, անդրադառնում ներքին ռեսուրսների և տարածաշրջանի այս կամ այն պետության կենսակայունության վրա:

Եվ վերջապես, ԵՄ-ի կողմից իրականացվող ընդգրկուն նախագծերը քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտների մակարդակով մի ինչ-որ նոր «եվրոպականացված» էլիտա են ստեղծում Հարավային Կովկասի հանրապետությունների հասարակական-քաղաքական և լրագրողական շրջանակներում: Ֆինանսապես և ինստիտուցիոնալ առումով կախված լինելով եվրոպական նախագծերից և դրամաշնորհներց` այդ շրջանակների ներկայացուցիչները հարկադրված են գոնե քարոզչության մակարդակով էթնոքաղաքական հակամարտությունների կարգավորման հարցում հանդես գալ ավելի կառուցողական և խաղաղասիրական դիրքորոշումներից ելնելով: Դա մեղմում է ռազմատենչ հռետորությունը և բարձրացնում հանդուրժողականության մակարդակը, ինչը նույնպես ինչ-որ չափով նպաստում է ստատուս քվոյի պահպանմանը տարածաշրջանային հակամարտություններում:

Ամփոփման փոխարեն. «Արևելյան գործընկերության» չափավոր, բայց երկարատև լավատեսությո՞ւն

Այսպիսով, կարելի է փաստել, որ թեև հակամարտությունների կարգավորման մեջ ԵՄ ներգրավվածության արդյունքները տեսանելի և արագ հաջողություններ չեն գրանցել, այնուամենայնիվ, Բրյուսելի քաղաքականությունն ընդհանուր գծերով նպաստում է տարածաշրջանային կայունության և անկայուն խաղաղության պահպանմանը Հարավային Կովկասում: Միևնույն ժամանակ, պետք է ասել, որ ի տարբերություն այլ արտաքին դերակատարների, հենց առավել գաղափարայնացվածության և արժեքային առանձնահատկությունների արդյունքում է, որ ԵՄ քաղաքականությունը մեր տարածաշրջանում ավելի պակաս չափով է տառապում աշխարհաքաղաքականության գերակայություններից և Real Politic-ի ծախսերից, ի տարբերություն ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի, ինչպես նաև տարածաշրջանային ավելի փոքր մասշտաբի դերակատարների` Թուրքիայի և Իրանի:

Մյուս կողմից` ԵՄ ռեսուրսներն ու հնարավորությունները Հարավային Կովկասում նույնպես անսահման չեն: Դա լավ երևում է 2004-2008թ. ENP-ի չափավոր արդյունքներից և «Արևելյան գործընկերության» քաղաքականության լիարժեք իրագործման անհստակ հեռանկարներից: Ակնհայտ է, որ Հարավային Կովկասում (ինչպես և ընդհանրապես հետխորհրդային տարածքում) ԵՄ հետագա ներգրավման ակտիվության վրա ներկայումս ազդում է սահմանափակումների մի ամբողջ համալիր: Դա և´ համաշխարհային ֆինանսատնտեսական ճգնաժամն է, և´ Ռուսաստանի դիմակայությունը, և´ ԵՄ (առաջին հերթին նրա արևելաեվրոպական անդամների)` կովկասյան քաղաքականության մեջ վրաց-ռուսական պատերազմից հետո ներգրավվելու ակտիվ ցանկության իներցիայի նվազումը, և´ միջնաժամկետ հեռանկարում ՆԱՏՕ ընդլայնման գործընթացների սառեցումը, և´ եվրոպական կառույցների ու ինստիտուտների արտաքին քաղաքականության համար պատասխանատուների ներքին թուլությունը, և այլն:

Այնուամենայնիվ, քաղաքական գործընթացներում ԵՄ ներգրավվածության ինստիտուցիոնալ իներցիոնությունն է, որ թեկուզ խիստ չափավոր, բայց երկարատև լավատեսության հույս է ներշնչում տարածաշրջանային էթնոքաղաքական հակամարտությունների կարգավորման և Հարավային Կովկասում կայունության ու անվտանգության պահպանման հարցերում: Ընդ որում` շատ բան կախված կլինի հակամարտությունների կարգավորման հարցում անկանխակալություն և օբյեկտիվություն պահպանելու Եվրամիության ընդունակությունից:

1Մանրամասն տե´ս «Conflict Resolution in the South Caucasus: The EU’s Role», Europe Report No173, International Crisis Group, 20 March 2006.

2Տե´ս, օրինակ, Walter Kaufmann, “A European Path for Abkhazia: Yesterday’s Pipe Dreams? ”, Caucasus Analytical Digest, No7, 25 June 2009 (available from www.res.ethz.ch).

3Сергей Маркедонов, Азербайджан – Россия: новое отталкивание www.politcom.ru, 26.01.2009.


դեպի ետ
Հեղինակի այլ նյութեր