• am
  • ru
  • en
Версия для печати
18.10.2010

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԷՆԵՐԳԵՏԻԿ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ՀԱՅ-ՌՈՒՍԱԿԱՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

EnglishРуский

   

Սևակ Սարուխանյան

Ս.Սարուխանյան` «Նորավանք» ԳԿՀ փոխտնօրեն, Քաղաքական հետազոտությունների կենտրոնի ղեկավար, քաղաքական գիտությունների թեկնածու

ՌԴ նախագահի ՀՀ կատարած օգոստոսյան այցի քննարկումներում կենտրոնական դեր է զբաղեցնում Հայաստանում ռուսական ռազմակայանի տեղակայման ժամկետի երկարաձգման մասին ստորագրված համաձայնագիրը: Սակայն պետք է ասել, որ էներգետիկ ոլորտում ձեռք բերված պայմանավորվածությունները պակաս կարևորություն չեն ներկայացնում:

ՀՀ անկախացումից հետո մեր պետության տարածքում իրականացված ամենախոշոր տնտեսական նախագիծը մինչև օրս մնում է արդեն շահագործման հանձնված Իրան–Հայաստան գազատարը: Բավական բարդ և թանկ այս նախագիծն իր կարևորությամբ ՀՀ-ի համար անփոխարինելի է, քանի որ Վրաստանի տարածքով բնական գազի մատակարարման խափանման դեպքում կարող է ապահովել ՀՀ էներգետիկ համակարգի բնականոն գործունեությունը: Սակայն, անկասկած, ՀՀ ԱԷԿ-ի նոր էներգաբլոկի կառուցման նախագիծն ավելի կարևոր է լինելու մեր էներգետիկ և ազգային անվտանգության ապահովման տեսանկյունից, քան Իրան–Հայաստան գազատարը: Այս հանգամանքն անմիջականորեն կապված է այն հիմնական առանձնահատկությունների հետ, որոնք ունի ՀՀ էներգետիկ համակարգը:

ՀՀ էներգետիկ համակարգի ապահովման ներքին միջավայրը

Չնայած բավական մեծ ներդրումներին, որոնք վերջին 12-13 տարիներին իրականացվել են ՀՀ էներգետիկ համակարգում, այն դեռևս լուրջ նորացման կարիք ունի: Երևանի ՋԷԿ-ի արդիականացումն ու «ՀայՌուսգազարդի» կողմից Հրազդանի ՋԷԿ-ի 5-րդ էներգաբլոկի կառուցումը ՀՀ էներգետիկ համակարգում իրականացված արդիականացման ամենալուրջ նախագծերն են: Դրանք, լուծելով բավական կարևոր հարցեր, միևնույն ժամանակ մեր էներգետիկ համակարգի կարևորագույն խնդրի` էլեկտրաէներգիա արտադրող հզորությունների արդյունավետության բարձրացման հարցի լուծումը չեն գտել: Արդիականացման լուրջ խնդրի առջև են կանգնած Հրազդանի ՋԷԿ-ի 4 էներգաբլոկները, ինչի համար հսկայական ներդրումներ են պետք, որոնք դժվար է լինելու ապահովել: Ներդրումների բացակայության հիմնական պատճառն այն է, որ Հայաստանի էներգետիկ համակարգը, ընդհանուր առմամբ, շահութաբեր չէ: Սա պայմանավորված է երկու հիմնական հանգամանքով.

  1. Հայաստանից լուրջ ծավալներով էլեկտրաէներգիայի արտահանում չի իրականացվում, ինչը զրկում է էլեկտրաարտադրողներին շուկայական գին ստանալ իրենց արտադրանքի համար,
  2. բուն ՀՀ տարածքում էլեկտրականության գինը մնում է համեմատաբար ցածր, քանի որ կառավարությունը սահմանափակում է գնաճն այս ոլորտում` հաշվի առնելով դրա ակնհայտ բացասական ազդեցությունը սոցիալական կայունության վրա:

Վերոնշյալը հաշվի առնելով` դժվար թե մեծածավալ ներդրումներ իրականացվեն ջերմաէներգետիկ համակարգում, ինչն ապագա տարիներին կարող է բացասական ազդեցություն ունենալ ՀՀ էներգետիկ անվտանգության համակարգի վրա:

ՀՀ էներգետիկ անվտանգության ապահովման արտաքին միջավայրը

Ռուսաստանից Հայաստան ձգվող գազատարի կայուն գործունեությունը կախված է ոչ թե հայ-վրացական, այլ ռուս-վրացական հարաբերություններից: Հեռանկարում գազատարը կարող է «զոհ գնալ» հերթական ռուս-վրացական կոնֆլիկտին: Իրանի հետ գազատարի առկայությունը Հայաստանին հնարավորություն է տալիս ռուսական գազի փոխարեն այլընտրանքային գազ ներկրել, սակայն իսլամական հանրապետության հետ էներգետիկ համագործակցությունն ունի լուրջ խնդիրներ, որոնցից հիմնականը երկուսն են.

  1. Իրանն, ամենայն հավանականությամբ, դեռևս երկար ժամանակ կանգնած կլինի ամերիկյան ռազմական հարվածի կամ ներխուժման վտանգի առջև: Դրանց իրականացման դեպքում Հայաստան–Իրան գազատարի կայուն գործունեության մասին խոսք անգամ լինել չի կարող:
  2. Դեռևս անհայտ է, թե ինչ գնով Հայաստանը, կարիքի դեպքում, գազ կգնի Իրանից: Չնայած հայ-իրանական հարաբերությունների բարձր մակարդակին` Թեհրանը դժվար թե հայկական կողմին շուկայականից զգալիորեն ցածր գնով գազ վաճառի, ինչը տեղի է ունենում ռուսական գազի պարագայում:

Այս ամենը հաշվի առնելով` դժվար է ջերմաէներգետիկան Հայաստանում հեռանկարային ուղղություն համարել: Այն, իհարկե, բավական մեծ համակարգ է, սակայն զգալիորեն խոցելի, և 1993թ. էներգետիկ ճգնաժամի կրկնության հնարավորությունը Մեծամորի ԱԷԿ-ի գործող էներգաբլոկի փակումից հետո բավական մեծ է: Հաշվի առնելով բնական գազի ներկրման հեռանկարային ռիսկայնությունը` ՀՀ էներգետիկ համակարգի կայունության ապահովման հիմնական առաքելությունը պետք է դրված լինի միջուկային էներգետիկայի վրա:

Ատոմային էներգետիկայի հեռանկարները Հայաստանում

ՀՀ կառավարության որոշումը` 2016-ից Մեծամորի ԱԷԿ-ի գործող էներգաբլոկը հանել շահագործումից, թեև մասամբ ԵՄ ճնշման արդյունք էր, սակայն արդարացված որոշում էր: Գործող ատոմակայանը բարոյապես սպառված է, իսկ նրա հզորությունը բնական գազի ներկրման կասեցման դեպքում հնարավորություն չի կարող տալ խուսափել նոր էներգետիկ ճգնաժամից: Այս տեսանկյունից ԱԷԿ-ի գործող 440 մվտ հզորությամբ էներգաբլոկի փակման և գրեթե անմիջապես հետո նոր, ավելի հզոր` առնվազն 1000 մվտ հզորությամբ էներգաբլոկի կառուցման մասին որոշումներն ուղղակիորեն արդարացված են ՀՀ էներգետիկ անվտանգության ապահովման տեսանկյունից:

ՀՀ-ի համար նոր միջուկային էներգաբլոկի կառուցման հիմնական հարցը եղել և մնում է նախագծի ֆինանսավորումը: Նշենք մի ուշագրավ փաստ. այսօր Հայաստանի Հանրապետությունը նոր ատոմակայաններ կառուցող պետությունների մեջ ՀՆԱ բացարձակ արժեքով ամենավերջին տեղում է գտնվում: Ակնհայտ է, որ նման մակրոտնտեսական ցուցանիշներ ունենալով, սեփական միջոցներով նման թանկ նախագիծ` միջուկային էներգաբլոկի կառուցում, իրականացնել չի կարելի: Օրինակ, Բուլղարիան, որի ՀՆԱ-ն գերազանցում է հայկականն ավելի քան 5 անգամ, 2009-ին ստիպված է եղել կասեցնել Բելենի ատոմակայանի կառուցումը, քանի որ չի կարող ֆինանսավորել նախագիծը: Իսկ միջազգային ներդրողները պատրաստ չեն ստանձնել էներգաբլոկի կառուցման ֆինանսավորումը, քանի որ դեռևս ակնհայտ չէ, որ նախագիծը ներդրողներին ապագայում զգալի շահույթ կբերի:

Գրեթե նույն խնդրի առջև է կանգնած նաև ՀՀ-ն, քանի որ արտասահմանյան ներդրումների խրախուսման համար մեր երկրում միջուկային էներգաբլոկի կառուցումը զուտ տնտեսական տեսանկյունից պետք է շահավետ լինի, ինչպիսին այն չի հանդիսանում: Ակնհայտ է, որ ՀՀ իշխանությունները հետագայում էլ ամեն կերպ սահմանափակելու են էլեկտրաէներգիայի գնաճը` ցանկանալով մեղմացնել բնակչության սոցիալական բեռը: Այս պարագայում հայկական նոր ատոմակայանի կառուցման ֆինանսավորողը պետք է որ հասկանա, թե կայանի միջոցով գերշահույթներ ստանալն անհնար է:

Հենց այս հանգամանքով է պայմանավորված այն, որ էներգաբլոկի կառուցման նախագիծը շատ չհետաքրքրեց ներդրողներին: Միակ պետությունը, որը հետաքրքրություն է հայտնել, Ռուսաստանն է, որը և, համաձայն օգոստոսի 20-ին կնքված համաձայնագրի, կստանձնի նախագծի ֆինանսավորման զգալի մասը: Բացասական երանգով շատ քննարկումներ եղան և, հավանաբար, հետո էլ կլինեն այն մասին, որ Մոսկվան էներգաբլոկի կառուցման միջոցով ցանկանում է ամրապնդել դիրքերը Հայաստանում: Անկասկած, Մոսկվան ունի նման մտադրություններ, և դրանք բխում են իր հիմնարար շահերից, սակայն անհասկանալի է, թե ինչու մենք պետք է դրան բացասաբար նայենք: Կարծիք կարող է ստեղծվել, թե Միացյալ Նահանգները հովանավորել է Բաքու–Թբիլիսի–Ջեյհան նավթատարի կառուցումը զուտ մարդասիրական զգացումներից ելնելով: Այո, կասկածից վեր է, որ էներգաբլոկի կառուցումից հետո ռուսական ներկայությունը Հայաստանում ավելի է ամրապնդվելու, սակայն դեռևս չի հնչել որևէ լուրջ փաստարկ, թե ինչով է դա հարվածում մեր շահերին: Դեռևս ոչ մի հիմնավոր փաստարկ չի հնչել, թե ինչպես է Մոսկվան օգտագործելու ատոմակայանը մեզ վրա բացասաբար ազդելու համար: Քանդելու է այն և տեղափոխելու է ուրի՞շ պետություն:

Միջուկային էներգետիկան միշտ եղել է կարևոր քաղաքական գործոն: Ինչպես նավթն ու բնական գազը, այնպես էլ միջուկային էներգետիկան կախված են միջազգային տնտեսական և քաղաքական գործընթացներից, և այդ պատճառով մենք չպետք է տարանջատենք այն քաղաքականությունից: Այս իմաստով, բնական և օբյեկտիվ պատճառներով Ռուսաստանն է այն միակ պետությունը, որը կարող է Հայաստանում ֆինանսավորել և կառուցել նոր միջուկային էներգաբլոկ, ինչը մոտ կես դար լինելու է հայկական էներգետիկ անվտանգության ապահովման հիմնաքարը:

«Գլոբուս Էներգետիկ և տարածաշրջանային անվտանգություն», թիվ 5

դեպի ետ
Հեղինակի այլ նյութեր