Եկեղեցի եվ կապիտալ. ավանդույթին հիմնված առաջխաղացում

19.02.2007

Եկեղեցի եվ կապիտալ. ավանդույթին հիմնված առաջխաղացում

Խաչատուր Դադայան

Հայաստանի Հանրապետության կապիտալի (լատ. Capitalis – հիմնական ունեցվածք) բնավիճակը տիպական է հետխորհրդային բոլոր երկրների համար։ Այն է՝ կապիտալը (ֆինանսներ, գույք, արտադրական կարողություններ, արտադրամիջոցներ և այլն) ոչ թե վաստակված է, ոչ թե փոխանցվել է ժառանգական տևականության ուղիով, այլ ձեռք է գցվել արհեստականորեն, իմա՝ նախկին կացութաձևի հանրային սեփականությունը վերաբաշխվել է։ Նման գործընթացն անխուսափելի էր, այն կանոնակարգել ի վիճակի չէր պետական ինքնուրույնություն իրականացնելու փորձառություն չունեցող իշխանությունը։ Անկախությունն ինքնին ոչ միայն արտաքին, այլև առաջին հերթին ներքին լրջագույն մարտահրավեր է, որին հաջողությամբ դիմագրավելու գրավականը հենց նույն անկախությունն է։ Խնդիրը բանիմացության կամք դրսևորելու, սեփական բազմադարյա ավանդույթների և համաշխարհային փորձի համադրման հիման վրա ճշգրիտ որոշումներ կայացնելու մեջ է։

Հայոց ազգային կապիտալն ունի 25 դարի գրավոր պատմություն, մեր ժողովրդի տնտեսական բաղադրյալն ամենահարատև, մրցունակ, մարտունակ ներազգային գործոնն է, և անհրաժեշտ է այդ վիթխարի բարեբեր ժառանգությունը օգտագործել հանուն համապետական, համազգային շահերի։

Կապիտալը մարդու կենսագործունեության ամենապարադոքսային երևույթն է։ Համաշխարհային տնտեսագիտական միտքն առնվազն երեք դար առաջ ապացուցել է, որ այն երկյուղում է միայն ուժից և այդ ուժի կողմից չվերահսկվելու, չկանոնակարգվելու պարագայում վերածվում է ավերիչ երևույթի։ Դրա երկու հիմնական ցուցիչներն են. ա) ինքնապահպանվելու և ինքնավերարտադրվելու նպատակով կապիտալն արագորեն ներթափանցում է իշխանության կառույցներ՝ խոչընդոտելով համատնտեսական զարգացմանը (կամ, ավելի ստույգ, այդ զարգացումը համապատասխանեցնելով սեփական հարմարությանը) և բ) բարոյականության անկում՝ որպես նյութապաշտության հետևանք։ Վերջինիս դեմ պայքարը պետական կարևորագույն հիմնախնդիր է։

Ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ «կապիտալի ազնվացման» գործընթացի իրական ուժը դրա բազմադարյա փորձառությունն ունեցող եկեղեցին է։

Քրիստոնեությունն ի սկզբանե եղել է ուրբանիստական երևույթ. հավատքը քարոզելու համար Քրիստոսն ու նրա աշակերտները տրամաբանորեն ընտրում էին մարդկային հոծ զանգվածների կուտակումների վայրեր՝ քաղաքներ, իսկ քաղաքներն, ինչպես հայտնի է, առևտրային կապիտալի օրրաններ էին։ Եվ հենց քաղաքներում տեղի ունեցավ հոգևորի ու նյութականի խորհրդանիշների՝ հոգևորականի ու վաճառականի հանդիպումը։

Քրիստոնեությունը հռչակելով պետական կրոն՝ մեր ժողովուրդը ձեռք բերեց ոչ միայն ազգէական հիմնարար արժեք, այլև, ելնելով սեփական եկեղեցու եզակիությունից, սկսեց գրել «կապիտալի ազնվացման» ինքնուրույն պատմությունը։

Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ եկեղեցին միանգամայն իրավացիորեն կապիտալը մշտապես ընկալել է որպես թե՛ համամարդկային քաղաքակրթական, թե՛ ազգային արժեք։ Այն մեծագույն հաջողությամբ կարողացել է կապիտալի ներկայացուցիչների մեջ սերմանել ավետարանական ճշմարտություններ, վերացնել կյանքի վաղանցիկության աղետաբեր զգացումը և համոզել, որ ազգանվեր դրամատերն իր վարձքը կստանա թե՛ երկրային, թե՛ վերերկրային կյանքում։ Դա եկեղեցուն հնարավորություն է ընձեռել կապիտալից ստանալ ֆինանսանյութական նպաստ, իրականացնել ազգապահպանական առաքելություն՝ միաժամանակ կապիտալին հաղորդելով ազգային բնույթ։ Եվ սա մեր եկեղեցու ևս մեկ անգնահատելի ձեռքբերումներից է։

Այդ նպաստը կոչվում է բարեգործություն, ինչը «կապիտալի ազնվացման» առաջնային գործիքն է։ Հայոց կապիտալի պատմության, սփյուռքահայ տասնյակ համայնքների ծագման ու զարգացման օրինաչափությունների գիտական հետազոտությունը հիմք է տալիս հստակորեն սահմանելու բարեգործության երևույթը։ Այն ունի երկու տարատեսակ՝ անանուն և հրապարակային։ Առաջինը բարերարության գագաթնակետն է. դա կարելի է պայմանականորեն ընդունել որպես Աստծո և մարդու միջև գաղտնի գործարք, որի միջնորդը եկեղեցին է։ Երկրորդը հանրահայտն է, սակայն եթե նկատի ունենանք, որ գոռոզությունը լրջագույն մեղքերից է, ապա ակնհայտ է, որ բարի արարքի անտեղի տարփողումը, դրանով հականե-հանվանե պարծենալը, շահատակելը ոչ միայն հակասում է պատվիրանին, այլև արժեզրկում բարերարության գաղափարը։ Հետևաբար, բարեգործության մասին հարկ է խոսել նրբանկատությամբ, և դրա իրավունքն, առաջին հերթին, ունի եկեղեցին։

Բարերարությունը ծնվել է կրոնից (պատահական չէ, որ առաջին հայ բարեգործը համարվում է Ներսես Մեծ կաթողիկոսը, IVդ.) և պարունակում է վիթխարի դաստիարակչական իմաստ։ 17 դարի հայոց բարեգործության պատմությունն ապացուցում է, որ մենք ունենք կապիտալի բարձրակարգ մշակույթ, բարեսիրության ճանապարհով անմահանալու մշակույթ։ Դրա դրսևորումները բազմաթիվ են. օրինակ, Անիի ամենաունևոր մարդը՝ Տիգրան Հոնենցը (XIIIդ.), ոչ միայն եկեղեցի կառուցեց, այլև անբավ ունեցվածք նվիրաբերեց։ Աստվածատուր Օղլանքեշիշյանը (XVIIդ.) իտալական Լիվոռնո քաղաքում 7 տարի եկեղեցի կառուցեց, որի բակում էլ զոհվեց։ Ալ.Մանթաշյանցը 1904թ. ավելի քան 1,5 մլն ֆրանկով Փարիզում կառուցեց Սբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցին և որպեսզի հետագայում իր ժառանգները որևէ գայթակղություն չունենային՝ այն նոտարական ակտով նվիրեց։ Թվարկումը կարելի է երկար շարունակել։

Եթե այս բազմադարյա մշակույթը փորձենք համադրել ՀՀ իրականությանը, ապա կնկատենք, որ գտնվում ենք սաղմնային փուլում։ Եկեղեցին ու պետությունը գտնվում են քաղաքակիրթ «ապահարզանի» վիճակում, սակայն սահմանադրական տարանջատումն ամենևին չի ենթադրում անհաղորդ գործակցություն։ Սբ Էջմիածինն ունի կարևորագույն պետականաստեղծ առաքելություն, և դրա առաջնահերթություններից մեկը բարեգործություն քարոզելու ճանապարհով հանրային բարոյական անկմանը դիմագրավելն է։ Սակայն հարց է ծագում՝ եկեղեցին ունի՞ 17-ից թեկուզ մեկ դարի հավատապաշտ դրամատերերի ամփոփագիր...

Նկատենք, որ Ռուսական Ուղղափառ եկեղեցու Սինոդն արդեն երկու անգամ (5 տարին մեկ), մտահոգվելով իր բազմաքանակ հոտի հոգևոր խնդիրներով, կազմակերպել է խորհրդաժողովներ՝ եկեղեցի ու բիզնես, բարոյականություն ու գործարարություն թեմաներով, դրանց հրավիրելով ռուսական կապիտալի ականավոր ներկայացուցիչներին։ Թերևս նպատակահարմար է, որպեսզի մեր եկեղեցին վարվի նույն կերպ՝ հրավիրել հայաստանաբնակ ու սփյուռքահայ նվիրյալ դրամատերերին և նրանց առաջադրել կոնկրետ խնդիրներ՝ ի շահ ազգի ու պետության...

դեպի ետ

Հեղինակի այլ նյութեր